Money9: શેફાલી ખરીદી કરે કે ના કરે એ તેની મરજી નહીં પરંતુ શોપિંગ વેબસાઇટની મરજી છે. જલદી શોપિંગ કરો નહીંતર બેસ્ટ પ્રાઇસની ગાડી છૂટી જશે. તમારી સાથે પણ આવું થતું હશે. શોપિંગ વેબસાઇટ કે એપમાં સામાન પસંદ કરીને વિશલિસ્ટમાં રાખતાની સાથે જ ધડાધડ નોટિફિકેશન આવવા લાગે છે. ખરીદો નહીં તો ડિસ્કાઉન્ટ સમાપ્ત, તમે જે ટીશર્ટ પસંદ કર્યું છે બીજા 225 લોકો તે જ ટી શર્ટને પસંદ કરી રહ્યા છે. જલદી ડિસાઇડ કરો નહીં તો હાથમાંથી નીકળી જશે ટીશર્ટ. તમારી પર દબાણ બનાવવા માટે શોપિંગ વેબસાઇટની આ રીતને ડાર્ક પેટર્ન કહેવાય છે. આ એક ઓનલાઇન ડિઝાઇન ટૂલ્સ હોય છે જે વેબસાઇટમાંથી સામાન ખરીદવા માટે તમને ઉશ્કેરવા માટે મેસેજ મોકલે છે. તમને એવુ ફિલ કરાવે છે કે જો તમે અત્યારે નહીં ખરીદો તો કેટલું નુકસાન કરી બેસશો.
શેફાલીની જેમ તમે પણ Dark patternsની ઘણી રીતોથી ઘેરાયેલા છો. આ પેટર્ન બાયરની મરજી જાણીને જલદી ખરીદી કરવાનું દબાણ બનાવે છે જેની ખરેખર તો તેને જરૂરિયાત હોતી જ નથી. જેમ કે તમે ઓનલાઇન ગ્રોસરી પ્લેટફોર્મ પર બિસ્કિટનું એક પેકેટ ખરીદવા માટે પહોંચી જાઓ છો. આને શોપિંગ કાર્ટમાં એડ કરતા જ 3 સ્પેશ્યલ ઓફરના નોટિફિકેશન આવી જશે. બિસ્કિટનું એક પેકેટ 12 રૂપિયા, બે પેકેટ 20 રૂપિયા અને 4 પેકેટ 35 રૂપિયામાં..બચતના નામે તમને 1ના બદલે 4 પેકેટ ખરીદવા માટે લલચાવવા એ પણ ડાર્ક પેટર્ન ટેક્ટિક્સ છે.
આ જ રીતે કન્ફર્મ શેમિંગના ડાર્ક પેટર્નથી તમારો સામનો ત્યારે થાય છે જ્યારે તમે ઓનલાઇન હોટલ બુક કરો છો. ટ્રાવેલ એગ્રીગેટર સાઇટ પર પોતાના બુકિંગની ક્વેરી નાંખતા જ એક પછી એક પોપ-અપ એડ આવવા લાગે છે. અત્યારે બીજા 25 લોકો આ પેજ જોઇ રહ્યા છે. હોટલનો રૂમ અત્યારે જ બુક કરો અને 15 ટકા ડિસ્કાઉન્ટ મેળવો. નહીં તો તમારે વધારે પે કરવા પડશે. હવે એક જ રૂમ બચ્યો છે. તો જલદી કરો. તે યૂઝરને વારંવાર ડરાવે છે કે તમારી ડીલ જતી રહેવાની છે અને ગુમાવવાના ડરે યૂઝર ઉતાવળે બુકિંગ કરી નાંખે છે.
ઇ-કોમર્સ કંપનીઓની ગ્રાહકોની પસંદને પ્રભાવિત કરનારી રીત-રસમો સામે સરકાર ચેતવણી આપી ચુકી છે. 17 સભ્યોની એક ટાસ્ક ફોર્સ બનાવવામાં આવી છે જે ડાર્ક પેટર્નને રોકવા અને કન્ઝ્યુમર્સને પ્રોટેક્ટ કરવા માટે ગાઇડલાઇન્સ તૈયાર કરશે. ડીયૂ પ્રોફેસર અને કન્ઝ્યુમર વોઇસના મેનેજિંગ ડિરેક્ટર શ્રીરામ ખન્ના કહે છે કે ડાર્ક પેટર્ન ઇ-કોમર્સ સાઇટ્સની ગુપ્ત રણનીતિ છે. જેના દ્વારા તે કન્ઝ્યુમરને ખેંચે છે, ગેરમાર્ગે દોરે છે, જરૂરિયાત ન હોય તો પણ ખરીદી કરાવડાવે છે…તેમને ખબર જ નથી પડતી કે પરદા પાછળ શું ચાલી રહ્યું છે. આ સાઇટ્સની સ્ક્રીન એવી રીતે પ્રોગ્રામ્ડ હોય છે જે કન્ઝ્યુમરને ક્યાંયને ક્યાંય લઇ જાય છે. જેનાથી કન્ઝ્યુમર પ્રભાવિત થઇ જાય છે અને ખરીદી કરી બેસે છે. આ ઇ-કોમર્સ કંપનીઓ માટે ફાયદાકારક વાત છે અને કન્ઝ્યુમર માટે નુકસાનકારક.
તો આનાથી બચવા માટે તેને જાણવી જરૂરી છે. મિનિસ્ટ્રી ઓફ કન્ઝ્યુમર અફેર્સે કેટલીક ડાર્ક પેટર્નની ઓળખ કરી છે જેવી કે ફોલ્સ અર્જન્સી- સામાન ખલાસ થઇ જવાની અર્જન્સી બતાવીને ગ્રાહકને ખરીદી માટે મજબૂર કરવામાં આવે છે. જેવું કે શેફાલીની સાથે થઇ રહ્યું હતું.
બાસ્કેટ સ્નીકિંગ- કસ્ટમરની મરજી વગર એડિશનલ પ્રોડક્ટ કે સર્વિસ એડ કરવી..
સબ્સ્ક્રિપ્શન ટ્રેપ્સ-સરળતાથી સર્વિસ માટે સાઇન અપ કરવું પરંતુ તેને બંધ કરવામાં મુશ્કેલી પડવી. અને
બેઇટ એન્ડ સ્વિચ- કોઇ પ્રોડક્ટની જાહેરાત દેખાડવી, પરંતુ ડિલીવરી કોઇ બીજી જ પ્રોડક્ટની કરવી, મોટાભાગે લોઅર ક્વોલિટીની પ્રોડક્ટ ડિલીવર કરવી. નામ અલગ છે પરંતુ બધાનો હેતુ એક જ છે ગ્રાહકને ગેરમાર્ગે દોરીને તેનું ખિસ્સું ખાલી કરવું.
2030 સુધી ભારતની ડિજિટલ ઇકોનોમી 1 ટ્રિલિયન ડોલરની થઇ જશે એટલે કે અત્યારે તમે જેટલી જાતના ઓનલાઇન ટ્રાન્ઝેક્શન અને શોપિંગ કરી રહ્યા છો તેની સંખ્યા અનેક ગણી વધી જશે. અને આ સાથે જ આ ડિજિટલ કંપનીઓની ગ્રાહકોને અંધારામાં રાખીને તેમની પાસેથી પૈસા ખર્ચાવવાની ચાલાકીઓ પણ વધી જશે. સરકાર નિયમ લાવશે પરંતુ સરકારના નિયમોનો તોડ પણ કાઢી લેવામાં આવે છે. એટલે ઇ-કોમર્સ કંપનીઓની આ સેલિંગ સ્ટ્રેટેજીથી બચવું છે તો જાગતા રહો. અને મની9ની એપને ડાઉનલોડ કરી લો જેથી આ પ્રકારની જાણકારી તમારાથી મિસ ન થાય.
પર્સનલ ફાઇનાન્સ અંગે લેટેસ્ટ અપડેટ મેળવવા માટે Money9 App ડાઉનલોડ કરો