પાકિસ્તાનના ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન ઈમરાન ખાનની ધરપકડ બાદ રાજકીય અનિશ્ચિતતા વધી છે. ચારેકોર અરાજકતાનો માહોલ છે. પરિણામે, તેની આર્થિક અનિશ્ચતતા પણ વણસી છે. આ પરિસ્થિતિમાં પાકિસ્તાન ડિફોલ્ટ થવાની દિશા તરફ ધસી રહ્યો છે. નવા ફંડના અભાવે પાકિસ્તાન માટે ડિફોલ્ટ ટાળવું લગભગ અશક્ય હોવાનું લાગે છે.
પાકિસ્તાનની ઈકૉનોમીના બાર વાગી ગયા છે. આબરૂના ધજાગરા ઉડી ગયા છે. પાકિસ્તાને ડૉલર બૉન્ડ પર જે પૈસા ઉઠાવ્યા હતા તેની ચૂકવણી આવતા વર્ષે કરવાની છે, પણ તિજોરીમાં પૈસા હશે તો ચૂકવશે ને?
પાકિસ્તાનને અત્યારે તાત્કાલિક ધોરણે 1.1 અબજ ડૉલરની જરૂર છે, પરંતુ વૈશ્વિક નાણાકીય સંસ્થાઓએ ફંડ આપવા તૈયાર નથી. પાકિસ્તાનના સીનિયર ઈકૉનોમિસ્ટ કહે છે કે, “આવતા વર્ષે પાકિસ્તાને 31 અબજ ડૉલર જેટલું દેવું ચૂકવવાનું છે અને તેના માટે ફંડ નથી, આથી આવતા વર્ષે પાકિસ્તાનના ડિફૉલ્ટ થવાના ચાન્સ અત્યંત વધી જશે.” ઉલ્લેખનીય છે કે, તાજેતરમાં શ્રીલંકા, આર્જેન્ટિના, મોઝામ્બિક, માલી, બેલારુસ, અલ સાલ્વાડોર અને ઘાના જેવા દેશો પણ ડિફૉલ્ટ થયા હતા.
પાકિસ્તાન સરકારની તિજોરી તળિયાજાટકઃ
ડિફોલ્ટ થવાથી બચવા માટે મરણિયા પ્રયાસ કરી રહેલી પાકિસ્તાન સરકારને એકેય નાણાકીય સંસ્થા ફંડ આપવા તૈયાર નથી. સંસ્થાઓએ રોકડું પરખાવી દીધું છે કે, જો ફંડ જોઈતું હોય તો આકરા નિયમોનું પાલન કરો. અર્થતંત્રની સ્થિતિ સુધારો, ધનિકો પર ટેક્સ નાખો, સરકારી આવક વધારો. જે મિત્ર-દેશોએ તાજેતરમાં મદદ કરી હતી તે પણ ઠેંગો બતાવી રહ્યાં છે.
પાકિસ્તાનની તિજોરીમાં માત્ર 4.5 અબજ ડૉલરની ફોરેન રિઝર્વ પડી છે, જે એક મહિનાની આયાતને કવર કરવા માટે પણ પૂરતી નથી. નિકાસના ઠેકાણા નથી અને ફોરેનમાંથી કોઈ રોકાણ કરવા તૈયાર નથી.
પાકિસ્તાન સરકાર ડિફોલ્ટથી બચવા માટે ઈન્ટરનેશનલ મોનેટરી ફંડ (IMF) પાસેથી 6.5 અબજ ડૉલરનું રાહત પેકેજ મેળવવા માટે ઘણા સમયથી વાટાઘાટ કરી રહ્યું છે, પરંતુ હવે આ દિશામાં કોઈ આગેકૂચ થાય તેવું લાગતું નથી. નાણાકીય વર્ષ 2023-24 માટે પાકિસ્તાનની એક્સટર્નલ ડેટ સર્વિસ અંદાજે 22 અબજ ડૉલર છે અને આવતા વર્ષે કુલ 31 અબજ ડૉલરનું દેવું ચૂકવવાનું છે.
પાકિસ્તાની રૂપિયામાં ગાબડુંઃ
ઈમરાન ખાનની ધરપકડ અગાઉ પાકિસ્તાનના ઈન્ટરબેન્ક માર્કેટમાં અમેરિકન ડોલર સામે રૂપિયાની કિંમત 280.20ની આસપાસ હતી, જે ધરપકડ પછીના દિવસે વધીને 284.87એ પહોંચી ગઈ હતી. 11 મેનો ડેટા દર્શાવે છે કે, પાકિસ્તાની રૂપિયો ડોલર સામે વધુ ગબડીને રૂ290.22એ પહોંચી ગયો છે. પાકિસ્તાનના ઈન્ટરબેન્કિંગ માર્કેટમાં આ સૌથી ઊંચું સ્તર છે. છેલ્લે રૂ.288નું સ્તર 2023ના પ્રારંભિક દિવસોમાં બન્યું હતું.
ઓપન માર્કેટમાં ડૉલરની સામે પાકિસ્તાની રૂપિયો 297ના સ્તરે પહોંચ્યો છે, જે અગાઉના લેવલ કરતાં રૂ.8 વધારે છે. કરન્સી ડીલર્સ કહે છે કે, ઈન્ટરબેન્કિંગ રેટ વધવાથી ઓપન માર્કેટમાં ડૉલર રેટ વધ્યો છે.
એક્સચેન્જ કંપનીઝ એસોસિએશન ઓફ પાકિસ્તાનના જનરલ સેક્રેટરી ઝફર પરાકા કહે છે કે, “ઈમરાન ખાનની ધરપકડ બાદ આયાત કે નિકાસ ઘટી નથી. વર્તમાન પરિસ્થિતિનો ફાયદો ઉઠાવીને બેન્કોએ પ્રોફિટ-બૂકિંગ કર્યું હોવાથી અમેરિકન ડૉલર સામે પાકિસ્તાની રૂપિયો તૂટ્યો છે.”
જોકે, બેન્કર્સ કહે છે કે, આયાત કરનારા તરફથી ડૉલરની ડિમાન્ડમાં ઓચિંતો ઉછાળો આવ્યો હોવાથી ડૉલરના રેટ વધ્યા છે. બેન્કર્સ કહે છે કે, પાકિસ્તાનની ફોરેન એક્સચેન્જ રિઝર્વ સાવ તળિયે પહોંચી ગઈ છે અને તેના કારણે પણ કરન્સી કથળી રહી છે. IMF તરફથી સહાય ફંડ આપવામાં વિલંબ થવાથી અર્થથંત્રની સ્થિતિ ગંભીર મુશ્કેલીમાં મૂકાઈ ગઈ છે.”
બૉન્ડના વાગ્યા બારઃ
પાકિસ્તાનના ઈન્ટરનેશનલ બૉન્ડ્સના બાર વાગી ગયા છે. બોન્ડ માર્કેટમાં પાકિસ્તાનની શાખ ધૂણધાળી થઈ ગઈ છે. પાકિસ્તાનના બૉન્ડની યીલ્ડ સતત વધી રહી છે. પાકિસ્તાનના ડૉલર બૉન્ડ રાખવા માટે રોકાણકારો વધારાની યીલ્ડ માંગી રહ્યાં છે. આ બૉન્ડની યીલ્ડ 33.85 ટકાના સ્તરે ટ્રેડ થઈ રહી છે. 2024નો ઈશ્યૂ 0.4 ટકા તૂટ્યો છે. ટૂંકા ગાળાના બૉન્ડનું લેવલ 49 ટકાએ જ્યારે લાંબા ગાળે પાકતા બૉન્ડ લગભગ 35 ટકાએ પહોંચી ગયા છે.
Published - May 11, 2023, 05:10 IST
પર્સનલ ફાઇનાન્સ અંગે લેટેસ્ટ અપડેટ મેળવવા માટે Money9 App ડાઉનલોડ કરો