સ્ટોક માર્કેટ (STOCK MARKET)માં ટ્રેડિંગ (TRADING) કરવા પર બ્રોકરેજ (BROKERAGE), ઇન્ટ્રા ડે સહિત અનેક પ્રકારના ચાર્જ લાગે છે. તેથી શેરમાં ખરીદ-વેચાણ કરતાં પહેલા તે અંગે જાણી લેવું જોઇએ.
ઉદાહરણ સાથે જોઇએ તો, અંકિતા અમદાવાદમાં રહે છે અને એક સોફ્ટવેર એન્જિનિયર છે. કોવિડના સમયમાં ઘરેથી કામકાજ શરૂ થયું તો અંકિતાની સેવિંગ પણ વધી ગઇ. સેવિંગ એકાઉન્ટમાં પૈસા ધડાધડ આવવા લાગ્યા. પરંતુ તેમાં વ્યાજ એટલું પણ નહોતું મળતું કે અંકિતા કોઇ રેસ્ટોરન્ટમાં જઇને ડિનર પણ કરી શકે. અંકિતા પાસે મૂડી હતી પણ વધી નહોતી રહી. મોંઘવારી જે રીતે વધી રહી છે તે હિસાબે જોઇએ તો અંકિતાની મૂડી ઘટી રહી હતી.
હવે અંકિતાના મનમાં મૂંઝવણ એ હતી કે પૈસા ક્યાં લગાવાય? 2020 પુરૂ થતા સુધીમાં તો તેની ધીરજ ખૂટી ગઇ. હવે તો બસ પૈસા ક્યાંક લગાવી દેવા હતા. અંકિતાએ તેમના દોસ્ત અને ફાઇનાન્સિયલ એડવાઇઝર કપિલનો કોન્ટેક્ટ કર્યો. કપિલ સાથે લાંબી ચર્ચા–વિચારણા કર્યા બાદ તેમના મનમાં સ્પષ્ટ હતું કે બચતનો એક હિસ્સો સ્ટોક માર્કેટમાં જરૂર લગાવવો જોઇએ.
નવું વર્ષ અને નવા રોકાણની શરૂઆત. અંકિતાએ ફટાકથી પહેલી ખરીદી કરી લીધી. શેર બજારમાં એન્ટ્રીથી અંકિતાનો ચહેરો ખીલી ઉઠ્યો હતો. બીજા દિવસે તેમના મેલ પર આવી આ ખરીદારીની કોન્ટ્રાક્ટ નોટ. અંકિતાએ તેને ખોલ્યો તો શેર ખરીદારીની સાથે તમામ પ્રકારના ચાર્જિસ જોવા મળ્યા. હવે અંકિતા બિલકુલ ક્લૂલેસ હતી. છેવટે આ શું ચાર્જ છે? અને કેમ વસૂલાયા છે? અંકિતા જેવા તમામ ઇન્વેસ્ટર્સ જે શેરમાં પૈસા તો લગાવે છે પરંતુ તેમને આ ખરીદ–વેચાણમાં લાગતા ચાર્જ સમજમાં નથી આવતા. અંકિતાએ વિચાર્યું કે આ ઝંઝટમાં કોણ ફસાય? કપિલ છે…ને…કરી નાંખ્યો ફોન…
અંકિતા– શેર તો મેં ખરીદી લીધા….પરંતુ આ કોન્ટ્રાક્ટ નોટમાં દુનિયાભરના ચાર્જિસ કપાયેલા દેખાઇ રહ્યાં છે. આ શું વસ્તુ છે?
કપિલઃ તને સ્ટોક ટ્રેડિંગના ચાર્જિસ નથી ખબર.. ?
અંકિતાઃ ફટાફટ…એક..એક..કરીને બધી વાત જણાવ..
કપિલઃ સૌથી પહેલા આવે છે બ્રોકરેજ…આ ટ્રાન્ઝેક્શન બ્રોકર દ્વારા થાય છે. તો પહેલી ચીજ… આની પર બ્રોકરેજ લાગે છે.
અંકિતાઃ આ ફિકસ્ડ હોય છે કે શું?
કપિલઃ કેટલીક કંપનીઓ સોદાની કિંમતના હિસાબે લેતી હોય છે તો કેટલાકે તેને ફ્લેટ કરીને રાખ્યો છે.
અંકિતાઃ તો શું બ્રોકર્સ પણ અલગ–અલગ ટાઇપના હોય છે.
કપિલઃ બે પ્રકારના હોય છે બ્રોકર. ફુલ સર્વિસ અને ડિસ્કાઉન્ટ બ્રોકર
અંકિતાઃ યાર…હવે આ શું ગુંચવાડો છે?
કપિલઃ હોલ્ડ ઓન..પૂરી વાત તો સાંભળ
અંકિતાઃ ફૂલ સર્વિસ બ્રોકર એટલે કે સ્ટોક્સ, કરન્સી અને કોમોડિટીના ખરીદ–વેચાણથી લઇને રિસર્ચ અને એસેટ મેનેજમેન્ટ સુધીની સેવાઓ આપવાવાળા. આ બ્રોકર ઇન્ટ્રા ડે ટ્રેડિંગ અને ડિલીવરી ટ્રેડિંગ પર 0.01 ટકાથી લઇને 0.5 ટકા સુધી ચાર્જ વસૂલ કરે છે.
અંકિતાઃ તો ઇન્ટ્રા ડે બ્રોકર શું કરે છે?
કપિલઃ તે સામાન્ય રીતે શેર અને કોમોડિટીમાં ટ્રેડિંગ કરાવે છે. તેમનો ચાર્જ ઓછો હોય છે. ઇન્ટ્રા–ડે અને ડિલીવરી ટ્રેડિંગ માટે તે 10 થી 20 રૂપિયા ચાર્જ લેતા હોય છે. કેટલાક બ્રોકર એવા પણ છે જે ટ્રેડિંગ માટે કોઇ ચાર્જ નથી લેતા.
અંકિતાઃ પરંતુ બ્રોકરેજ તો માત્ર શેર ખરીદતી વખતે જ લાગતી હશે ને… ?
કપિલઃ અરે નહીં જી…ખરીદો કે વેચો…બન્ને વખતે આપવો પડે છે આ ચાર્જ…
અંકિતાઃ કમાણીની આ શ્રેષ્ઠ રીત છે ભાઇ..એ બતાવો કે આ સિક્યુરિટી ટ્રાન્ઝેક્શન ટેક્સ કેમ લઇ રહ્યાં છે?
કપિલઃ હં..હં..ગુડ ક્વેશ્વન…તો એવું છે કે સ્ટૉક એક્સચેન્જ પર વેચવા કે ખરીદવામાં આવતા શેર પર એસટીટી ચુકવવો પડે છે. એસટીટીનો દર 0.1 ટકા છે. જે ઇન્ટ્રા–ડેમાં શેર વેચાણ પર 0.025 ટકા ટેક્સ ચૂકવવો પડે છે. પરંતુ ઇન્ટ્રા–ડેમાં સિક્યોરિટીઝની ખરીદી પર કોઇ ટેક્સ નથી લાગતો.
અંકિતાઃ આ સિવાય પણ કોઇ ચાર્જ આપવો પડે છે?
કપિલઃ હાં, એક બીજો હોય છે, કેપિટલ ગેઇન્સ ટેક્સ.
જો તમે કોઇ શેર ખરીદો છો અને 12 મહિના પછી નફો કરીને વેચી નાંખો છો તો સરકાર લોંગ ટર્મ કેપિટલ ગેઇન્સ ટેક્સ લગાવે છે. પરંતુ એક ફિસ્કલમાં એક લાખ રૂપિયાથી ઓછા કેપિટલ ગેઇન પર કોઇ ટેક્સ નથી લાગતો. પરંતુ જો એક ફિસ્કલમાં આ પ્રૉફિટ 1 લાખ રૂપિયાથી વધુ છે તો 10 ટકા ટેક્સ આપવો પડશે. જો તમે ખરીદેલા શેર એક વર્ષ પહેલાં વેચી નાંખો છો તો આ નફા પર 15 ટકા ટેક્સ લાગશે. જે શોર્ટ–ટર્મ કેપિટલ ગેઇન ટેક્સ કહેવાય છે.
અંકિતાઃ આ..તો.. યાર… ચારેબાજુથી પૈસા વસૂલવામાં આવે છે?
કપિલઃ આ તો કંઇ નથી…આ સોદા પર સ્ટેમ્પ ડ્યુટી અને જીએસટી કોણ આપશે? આ પણ તો તમારા ખિસ્સામાંથી જ જશે.
અંકિતાઃ અરે સ્ટેમ્પ ડ્યુટી શું કામ આપીએ…? પ્રોપર્ટી થોડી ખરીદી રહ્યાં છીએ…. ?
કપિલઃ કેમ કે સિક્યોરિટીઝ એક પાર્ટીથી બીજી પાર્ટીમાં ટ્રાન્સફર થાય છે. એટલે તેના પર સ્ટેમ્પ ડ્યુટી લાગે છે. આ પ્રતિ ટ્રાન્ઝેક્શન મિનિમમ 0.10 ટકા અને મહત્તમ 100 રૂપિયા હોય છે.
અંકિતાઃ અને જીએસટી?
બ્રોકરેજ ચાર્જ અને ટ્રાન્ઝેક્શન ચાર્જ પર 18 ટકા જીએસટી લાગે છે. હવે આવે છે ડિપોઝિટરીનો નંબર. એનએસડીએલ(NSDL) અને સીડીએસએલ(CDSL) જેવી ડિપોઝિટરીઝ પણ પૈસા લે છે. તેમને ટ્રાન્ઝેક્શન ફી આપવી પડે છે. જે ટ્રાન્ઝેક્શન દીઠ 10 થી 15 રૂપિયા હોઇ શકે છે. હવે આની પર 18 ટકા જીએસટી પણ આપવો પડે છે.
અંકિતાઃ ચાલો હવે..બધી વાત પતી ગઇ…ને..!
કપિલઃ નહીં…નહીં…!! બીજા કેટલાક મામૂલી ચાર્જ પણ લાગે છે, જેમાં એક્સચેન્જ ટ્રાન્ઝેક્શન ચાર્જ, સેબી ટર્નઓવર ટેક્સ આવે છે. આમ તો આ ઘણાં ઓછા હોય છે પણ હાં…મોટા ટ્રાન્ઝેક્શનમાં આ રકમ પણ મોટી થઇ જાય છે.
મની9ની સલાહ
સ્ટોક ટ્રેડિંગ દરમિયાન કેટલાક ટ્રાન્ઝેક્શન પર ચાર્જ લાગે છે. જેથી ઘણી નાની રકમની લેવડ–દેવડ કરવાથી બચો. આ સ્થિતિમાં ઘણીવાર નફા કરતાં ખર્ચો વધી જાય છે.
પર્સનલ ફાઇનાન્સ અંગે લેટેસ્ટ અપડેટ મેળવવા માટે Money9 App ડાઉનલોડ કરો