શેરબજાર તમને કમાણી કરવાની ઘણી તક અને વિકલ્પો આપે છે, બસ જરૂર છે યોગ્ય તક યોગ્ય સમયે ઝડપવાની. જો તમને IPOમાં કમાણીની તક ન મળી હોય તો તમે કંપનીઓની બાયબેક ઓફરનો વિકલ્પ પસંદ કરી શકો છો. આ વિકલ્પ ઘણો આશાસ્પદ અને સલામત પણ છે.
શેરબજારના રોકાણકારો જાણતા જ હશે કે, સસ્તામાં શેર ખરીદીને ઊંચા ભાવે વેચવાની પ્રક્રિયાને આર્બિટ્રાજ કહે છે. સરળ ભાષામાં કહીએ તો, IPOનો ઊંધો અર્થ એટલે જ બાયબેક. જેમ IPOમાં કંપનીઓ શેર વેચે છે એમ બાયબેકમાં કંપનીઓ પોતાના જ શેર પાછા ખરીદે છે.
તાજેતરનાં મહિનાઓમાં કંપનીઓ પાસે સારા એવા પૈસા હતા એટલે તેમણે શેરધારકોને ડિવિડંડ આપવાની જગ્યાએ પોતાના શેર પાછા ખરીદી લીધા અને રોકાણકારોને ટેસડો કરાવી દીધો. હવે સવાલ એ છે કે, કંપનીઓ શા માટે બાયબેક કરતી હશે. બાયબેક કરવાથી બજારમાં કંપનીઓના શેરની સંખ્યા ઘટી જાય છે અને પ્રતિ શેર કમાણી એટલે કે EPS વધી જાય છે.
કંપનીઓ બે રીતે શેર બાયબેક કરે છે, જેમાંથી એક છે ટેન્ડર ઓફર. ટેન્ડર ઓફરમાં કંપનીઓ તેમના વર્તમાન શેરધારકો પાસેથી એક ચોક્કસ કિંમતે અને નક્કી થયેલી તારીખે શેર ખરીદે છે. શેરધારકોએ આ તારીખ સુધીમાં એમના શેર કંપનીઓને પાછા વેચવાનો નિર્ણય લેવાનો રહે છે અને આ તારીખને રેકોર્ડ ડેટ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. શેર બાયબેક કરવાની બીજી પ્રક્રિયા છે ઓપન ઓફર. આમાં કંપનીઓ સ્ટોક એક્સચેંજ અથવા તો બૂક બિલ્ડિંગ મારફતે પોતાના શેર ખરીદે છે. એક્સ્ચેંજ દ્વારા ખરીદીની પ્રક્રિયામાં પ્રમોટર સામેલ થઈ શકતા નથી, જ્યારે અન્ય તમામ શેરધારકો ઓર્ડર ટ્રેડિંગ પ્રક્રિયા દ્વારા કંપનીને શેર વેચી શકે છે. બૂક બિલ્ડિંગ હેઠળ એક મર્ચન્ટ બેંકર ઇલેક્ટ્રોનિક બિડિંગ મારફતે શેરની બાયબેક કિંમત નક્કી કરે છે..
મેંગેનીઝનું ખાણકામ કરતી સરકારી કંપની MOILનો દાખલો લઈએ. આ કંપનીએ ગયા વર્ષે 693.77 કરોડ રૂપિયાના શેર બાયબેક કર્યા હતા અને તેના માટે ટેન્ડર ઓફર પ્રક્રિયાનું પાલન કરવામાં આવ્યું હતું. કંપનીએ 18 નવેમ્બરની કિંમત પ્રમાણે 19 ટકા પ્રીમિયમ ચૂકવીને શેર ખરીદ્યા હતા. આ તારીખે શેરની કિંમત 172.35 રૂપિયા હતી, પણ કંપનીએ પ્રતિ શેર 205 રૂપિયા ચૂકવ્યા હતા. ઘણા રોકાણકારોએ બજારમાંથી MOILના શેર સસ્તામાં ખરીદ્યા અને બાયબેક ઓફરમાં કંપનીને ઊંચા ભાવે વેચી પ્રતિ શેર 32.65 રૂપિયાનો નફો અંકે કરી લીધો હતો.
બાયબેકમાં તમને ફાયદો થવાનો આધાર એ વાત પર છે કે, કંપની શેરધારકોના કેટલા શેર ખરીદે છે અને એટલે જ બાયબેક નખતે એક્સેપ્ટન્સ રેશિયો (Acceptance Ratio) ને લઈને ભારે ચર્ચા થતી હોય છે. સેબીએ બાયબેક ઓફરમાં રિટેલ રોકાણકારો માટે 15 ટકા ક્વોટા નક્કી કર્યો છે અને આમાં એવા શેરધારકો જ ભાગ લે છે જેમનું હોલ્ડિંગ મૂલ્ય 2 લાખ રૂપિયાથી ઓછું હોય. આનો અર્થ એ થયો કે, જો કોઈ કંપની પોતાના 1 લાખ શેર પાછા ખરીદી રહી હોય તો રિટેલ રોકાણકારો પાસેથી તે 15,000 શેર ખરીદશે.
જો કંપની રોકાણકાર પાસેથી 50-80 ટકા શેર પણ ખરીદી લે તો ફાયદો થવાની શક્યતા વધી જાય છે. ઘણી વાર તો કંપનીઓ પૂરે પૂરો ક્વોટા જ ખરીદી લે છે. જેમકે, વર્ષ 2017માં ટીસીએસની બાયબેક ઓફરમાં પણ આવું જ થયું હતું.
યાદ રાખો, એક્સેપ્ટન્સ રેશિયો જેટલો ઓછો હશે, નફો પણ એટલો જ ઓછો થશે..
IPOની સરખામણીમાં બાયબેક ઓફર ઓછી જોખમી છે કારણ કે આમાં કંપનીના કામકાજની વિગતો સામેલ હોય છે અને બજારે પહેલેથી જ એની યોગ્ય કિંમત પણ નક્કી કરી લીધી હોય છે. એટલે જો તમે પણ બાયબેક ઓફરનો ફાયદો ઉઠાવવા માંગતા હોવ તો કંપનીના શેર પર ચાંપતી નજર રાખો અને બાયબેક ઓફરનો ભાવ અને બજાર કિંમત વચ્ચેના અંતરનો લાભ લઈને તક ઝડપી લો.
પર્સનલ ફાઇનાન્સ અંગે લેટેસ્ટ અપડેટ મેળવવા માટે Money9 App ડાઉનલોડ કરો