ગુડગાંવમાં રહેતી મહિમાના મોબાઇલમાં ઝોમેટોની એપ્લીકેશન ક્યારથી આવી ગઈ, તે તો તેણીને યાદ નથી, કદાચ પહેલી નોકરી શરૂ કરી ત્યારે બહેનપણીએ જ તેને ઝોમેટો એપની જાણકારી આપી હતી અને ત્યારથી મહિમા ઝોમેટો દ્વારા ફૂડ ઓર્ડર કરતી થઈ. ક્યારેક સમયસર તો ક્યારે વિલંબ સાથે, ક્યારેક ગરમાગરમ તો ક્યારે ઠંડું, પણ લોકોને ઝોમેટો દ્વારા ફૂડની ડિલિવરી મળતી થઈ.
જોકે, મહિમાને ઝોમેટો વિષે વધુ જાણકારી ત્યારે મળી જ્યારે ઝોમેટોને લઈને વિવાદ થયો અને સમાચાર બહાર આવ્યા. પછી જ્યારે ઝોમેટો કંપનીનો IPO આવ્યો ત્યારે મહિમાએ પહેલીવાર IPO શબ્દ સાંભળ્યો. કોવિડ પછીની બેકારી બાદ પોતાની નવી નોકરી દરમિયાન મહિમાએ તેમાં રોકાણ પણ કર્યું. જોકે, તેણીના રોકાણ કરવા પાછળનું કારણ ફોમો ઇફેક્ટ (FOMO Effect) હતું.
મહિમાને તો ઝોમેટોના IPOમાં લોટરી લાગી ગઈ અને એક લોટ પણ મળી ગયો. એટલે કે IPO દ્વારા મહિમાએ ઝોમેટાના શેરમાં 14,820 રૂપિયાનું રોકાણ કરી નાખ્યું. લિસ્ટિંગના દિવસે તો જેકપોટ લાગ્યો અને મહિમાને શેરબજારની પહેલી કમાણી બદલ બધાએ અભિનંદન પણ પાઠવ્યા અને કેમ ન આપે, કારણ કે ઝોમેટોનું લિસ્ટિંગ 50 ટકાથી વધારે પ્રીમિયમ પર થયું. શેરનો ભાવ પહેલા જ દિવસે 81 ટકા વઘીને 138 રૂપિયા સુધી પહોંચી ગયો. કંપનીની માર્કેટ વેલ્યૂ 1 લાખ કરોડ રૂપિયાને પાર થઈ ગઈ.
જોકે, મહિમાને કમાણીનું ગણિત સમજાય એની પહેલાં જ ઝોમેટોના સહ-સ્થાપક ગૌરવ ગુપ્તાએ રાજીનામું આપી દીધું. પરિણામે, એક સમયે 150 રૂપિયાને પાર થઈ ગયેલો ઝોમેટોનો શેર ઘટીને 132 રૂપિયા થઈ ગયો. મહિમાએ એક સહ-કર્મચારીઓના કહેવાથી શેર વેચી નાખ્યા, પણ જો તેણીએ શેર રાખી મૂક્યા હોત તો બે ગણાથી પણ વધારે ફાયદો થયો હોત કારણ કે, ત્યારબાદ આ શેરમાં તેજી આવી હતી.
પરંતુ મહિમાએ શેર વેચતાં પહેલાં તેના વિશે વધુ જાણકારી મેળવવાના સ્થાને સોશિયલ મીડિયામાં વહેતી વાતો પર ભરોસો કરવાની ભૂલ કરી હતી. સોશિયલ મીડિયા એવું ક્યારેય નથી સમજાવતું કે તમારે ઝોમેટોના શેર શા માટે ખરીદવા જોઈએ?.
મહિમા એવા ઘણા રોકાણકારો જેવી જ છે જેમને એ પણ નથી ખબર કે એમણે કોઈ કંપનીના શેર શા માટે ખરીદ્યા છે. આવા રોકાણકારોને એ પણ નથી ખબર કે કંપનીનું બિઝનેસ મોડેલ કેવું છે. કંપનીના પ્રમોટર કેમ અચાનક જ હિસ્સો વેચી દે છે, કંપનીના કારોબાર સાથે કેવા પ્રકારના જોખમો જોડાયેલા છે. તો પછી કંપનીની બેલેંસ શીટને સમજવાની તો વાત જ માંડી વાળવી રહી.
આવા રોકાણકારોને મની9 સલાહ આપે છે કે, IPO કે સેકન્ડરી માર્કેટમાં રોકાણ કરતાં પહેલાં કંપનીના બિઝનેસ વિશે જાણકારી મેળવી લો. એક વાર ગૂગલ કરીને એ પણ જાણી લો કે કંપનીને લઈને કેવા પ્રકારના સમાચાર ચર્ચામાં છે. રોકાણ કરવાનો સૌથી પ્રચલિત નિયમ છે કે તમને જે કારોબારમાં સમજ પડે એમાં જ રોકાણ કરવું.
હંમેશા યાદ રાખજો, રોકાણનો સંબંધ તમારી મહેનતની કમાણી અને બચત સાથે છે, એટલે તમારી નાનકડી ભૂલ પણ મોટું નુકસાન કરાવી શકે છે. જો તમે પણ ઝોમેટો જેવી કોઈ સ્ટાર્ટઅપમાં રોકાણ કરી રહ્યાં છો તો જાણી લો કે કેવી રીતે વેલ્યુએશન થાય છે.
સમજીએ કે, સ્ટાર્ટ-અપ્સનું વેલ્યૂએશન કેવી રીતે થાય છે?
નાયકા અને ઝોમેટો જેવા સ્ટાર્ટ-અપ્સ જંગી ખોટ કરે છે છતાં રોકાણકારો તેના આઈપીઓમાં શેર ખરીદવા માટે જંગી સબ્સક્રિપ્શન કરે છે, તો આવી ખોટ ખાતી કંપનીઓને આટલું જંગી સબ્સક્રિપ્શન મળે છે કેવી રીતે? ખોટ કરતી કંપનીથી તો શેરબજાર નફરત કરે છે, તો પછી આવું કેમ?
ઝોમેટો જેવી કંપનીઓ ટેકનોલોજી-આધારિત પ્લેટફોર્મ છે અને એમને શરૂઆતના તબક્કામાં જ સૌથી વધુ રોકાણની જરૂર પડે છે. આવી કંપનીઓને વૃદ્ધિ કરવા માટે અનેક તક મળતી જ રહે છે, કારણ કે, એમના બજાર વિશે પૂરતી જાણકારી ઉપલબ્ધ નથી હોતી. વાસ્તવમાં આવી કંપનીઓનું વેલ્યૂએશન કાઢવું ઘણું અઘરું હોય છે.
આવી કંપનીઓને કમાણી તો થાય છે, પરંતુ અઢળક ખર્ચ કરવો પડતો હોવાથી એટલે કે બજારમાં ગ્રાહકો મેળવવા અને સ્થાન જમાવવા માટે જંગી ડિસ્કાઉંટ આપવું પડતું હોવાથી એમને નફો રળવામાં સમય લાગી જાય છે. એટલે જ તો નાયકા સસ્તામાં કોસ્મેટિક વેચી શકે છે.
તો પછી આ પીઈ (PE) વાળી ફોર્મ્યુલા શું કામની? અહીં આ ફોર્મ્યુલા નથી ચાલતી. માર્કેટ કેપ-ટૂ-સેલ્સના આધારે આવા સ્ટાર્ટઅપ્સનું વેલ્યુએશન થાય છે, એટલે કે બજારમાં તેના ઉપલબ્ધ કુલ શેરની કિંમત અને કુલ વેચાણના આધારે મૂલ્યાંકન થાય છે.
પર્સનલ ફાઇનાન્સ અંગે લેટેસ્ટ અપડેટ મેળવવા માટે Money9 App ડાઉનલોડ કરો