MONEY9 GUJARATI: રોકાણ કર્યું છે, બેંક એકાઉન્ટ છે પરંતુ તેની જાણકારી પરિવારને નથી. જો આવું છે તો સતર્ક થઈ જાવ. કેમ કે આવા જ કારણોસર દેશભરમાં અલગ અલગ સરકારી ફંડમાં વગર દાવાના શેર્સ, ડિવિડન્ડના પૈસા અને બેંક ખાતાઓમાં મોટી રકમ ક્લેમ કર્યા વગરની પડી છે.
RBI પાસે અનક્લેમ્ડ બેંક એકાઉન્ટના 35000 કરોડ રુપિયા જમા છે. Ministry of Corporate Affairsના Investor Education Protection Fundમાં અનક્લેમ્ડ ડિવિડન્ડના 5539.25 કરોડ રુપિયા છે. તો Senior Citizen Welfare Fund માં Provident Fundના 80,000 કરોડ અને વીમાના 23,241 કરોડથી વધુના રુપિયાનું કોઈ દાવેદાર નથી.
સરકાર પણ ઈચ્છે છે કે જલ્દીમાં જલ્દી આ પૈસા જેમના છે તેમને મળી જાય. તાજેતરમાં જ નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે નિયમનકારો સાથે મળેલી એક બેઠકમાં જાહેરાત કરી હતી કે વિશેષ અભિયાન ચલાવીને આ પૈસા જલ્દીમાં જલ્દી પરત કરવામાં આવે.
બેંક ખાતામાં જો 10 વર્ષ સુધી કોઈ લેવડ-દેવડ નથી થતી તો બેંક તેને ઈનઑપરેટિવ એકાઉન્ટ ગણી લે છે. ઈનઑપરેટિવ એટલે કે જેનો કોઈ ઉપયોગ ના કરી રહ્યું હોય. આની શરૂઆત ત્યારે થાય છે જ્યારે ખાતામાં એક વર્ષ સુધી કોઈ લેવડ-દેવડ ના થાય તો તે પહેલા ઈનએક્ટિવ એટલેકે નિષ્ક્રિય બની જાય છે, પછી કોઈ પણ પ્રકારના ટ્રાન્ઝેક્શન વગર બે વર્ષ વીતી જાય તો તેને ડોરમન્ટ એકાઉન્ટ ગણવામાં આવે છે. જ્યારે આ ખાતાની રકમને આઠ વર્ષ સુધી ક્લેમ નથી કરવામાં આવતી તો તેને ઈનઑપરેટિવ એકાઉન્ટ જાહેર કરી બેંક તેમાં જમા પૈસાને ડિપૉઝિટર એજ્યુકેશન એન્ડ અવેરનેસ ફંડ એટલે કે DEAFમાં ટ્રાન્સફર કરી દે છે..
બેંક ખાતાની જેમ જ વીમા, Provident Fund અને PPF ની રકમ પણ જો 10 વર્ષ સુધી દાવા વગર પડી રહે તો તે જમા રકમ Senior Citizen Welfare Fund માં ટ્રાન્સફર કરી દેવાય છે. શેર્સની બાબતમાં નિયમ જુદા છે. જો શેરધારક 7 વર્ષ સુધી શેર્સનું ડિવિડન્ડ ક્લેમ નથી કરતા તો બધા પૈસા સરકારની Investor Education Protection Fund એટલે કે IEPFમાં મૂકી દેવામાં આવે છે.
જો બેંક એકાઉન્ટ વિશે માહિતી મેળવવી છે તો દરેક બેંકની વેબસાઈટ પરથી અનક્લેમ્ડ એકાઉન્ટ વિશે માહિતી મેળવી શકાય છે. ખાતાધારકનું નામ, સરનામું, પાન નંબર, જન્મતારીખ જેવી વિગતો આપીને જુના ભૂલાઈ ગયેલા એકાઉન્ટ વિશે માહિતી મેળવી શકાય છે. જો એકાઉન્ટ ઈનઑપરેટિવ થઈ ગયું છે અને પૈસા DEAFમાં જમા થઈ ચૂક્યા છે તો પણ બેંક પાસે દાવો દાખલ કરી શકાય છે.
IEPFમાં પણ અનક્લેમ્ડ શેર્સની જાણકારી રોકાણકારના નામ અને Folio Numberથી મેળવી શકાય છે. ઈનએક્ટિવ પડેલા એકાઉન્ટ અને રકમની માહિતી તો મળી જશે પરંતુ તેને મેળવવું એટલું સરળ નથી હોતું..
Investor Education and Protection Fund Authrorityની એન્યુઅલ રિપોર્ટ પ્રમાણે પેન્ડિંગ એપ્લીકેશનનો પહાડ થઈ ગયો છે. 2021-22માં અનક્લેમ્ડ રકમ વિશે જાણકારી મેળવવા 28,647 એપ્લિકેશન આવી, જેમાંથી 16,418 કેસ પેન્ડિંગ છે. 2022-23માં 30,317 લોકોએ અપ્લાય કર્યું અને 23,969 કેસમાં IEPF જવાબ નથી આપી શકી.
દાવા વગરના પૈસા પાછળ બે કારણો જવાબદાર છે. પહેલું, બેંક એકાઉન્ટથી લેવડદેવડ બંધ કરી દીધી પરંતુ એકાઉન્ટ બંધ કરવાનું ભૂલી ગયા. બીજું, ખાતાધારક હયાત નથી અને તે એકાઉન્ટ અને રોકાણની જાણકારી પરિવારમાં કોઈની પાસે નથી. આવી પરિસ્થિતિથી બચવા માટે પોતાના બેંક એકાઉન્ટથી લઈને રોકાણમાં પણ નૉમિની ચોક્કસ બનાવો. જો સરનામું બદલી રહ્યા છો તો બેંકમાં પણ એડ્રેસ બદલાવી દો એટલે કે KYC અપડેટેડ રાખો.
બેંક એકાઉન્ટની બાબતમાં જો તે એકાઉન્ટની જરૂર નથી તો તેને બંધ કરાવી દો. સૌથી મહત્વપૂર્ણ વાત, પોતાના રોકાણ અને પૈસાની જાણકારી પરિવારને ચોક્કસ આપો. જો જણાવવા નથી માંગતા તો તમામ જાણકારી એવી જગ્યાએ રાખો જેની જાણ પરિવારને હોય.
ધ્યાન રાખો કે પૈસા તમારા છે. બચત અને રોકણ પણ પોતાના પરિવારના સારા ભવિષ્ય માટે કરી રહ્યા છો પરંતુ એક નાનીકડી ભૂલ તમારા પરિવારને તેનાથી વંચિત રાખી શકે છે. જો તમે નૉમિની અપડેટ નથી કર્યા તો આજે જ કરી લો અને પરિવાર સાથે પોતાના બેંક ખાતા, વીમા અને રોકાણ વિશેની માહિતી શેર કરી રાહતનો શ્વાસ લો.
પર્સનલ ફાઇનાન્સ અંગે લેટેસ્ટ અપડેટ મેળવવા માટે Money9 App ડાઉનલોડ કરો